DIALOOG - over ‘misdaad, straf en herstel’ 

Op 23 november 2023 kreeg het project DIALOOG met een straffe Herstelconferentie (Leuven) en de uitgave van een heus Magazine een mooie en warme bekroning van drie jaar hard werken rond de best wel moeilijke kwesties 'misdaad, straf en herstel'. Een klein verslag van een groots project.

De kiem van DIALOOG

De kiem van het project DIALOOG is terug te vinden in het voorjaar van 2020, waar na een geslaagde ontmoetingsdag te Brussel, praktijkwerkers van 10 Avansa’s, De Rode Antraciet en De Huizen vzw hun krachten bundelden om een project te maken rond de maatschappelijke kwesties ‘misdaad, straf en herstel’.

Later sloten ook Moderator vzw en vele regionale actoren zich mee aan bij het project DIALOOG, dat eind 2020 groen licht – en middelen - kreeg van de Vlaamse overheid als sociaal-cultureel project met laboratoriumrol voor de periode 2021 - 2023. 

De samenwerking met Moderator vzw was/is trouwens een natuurlijke, fijne, warme en logische samenwerking. Met hun straf bemiddelingswerk onderlijnen zij dagelijks de moeilijke, maar o zo waardevolle zoektocht naar herstel van wat soms onherstelbaar lijkt/blijkt. Wat perfect aansluit bij de zoektocht die het project DIALOOG aan het voeren was/is, naar hoe een samenleving kan evolueren naar een samenleving gericht op herstel.

Hoe gaat de samenleving om met kwesties als 'misdaad, straf en herstel'? Hoe dagen we burgers uit om hierover te reflecteren, te verdiepen en te komen tot een genuanceerde dialoog? Hoe kijken we naar daders en slachtoffers? Hoe in hemelsnaam slagen we erin om brugjes te bouwen tussen 'binnen' en 'buiten', en de veelal gesloten wereldjes in de hoofden van mensen een stukje te openen? Hoe evolueren we naar een samenleving gericht op herstel?

Heel wat vragen en uitdagingen waarmee het project DIALOOG gedurende 2021 - 2023 aan de slag ging. 

Over daders, slachtoffers en samenleving

Criminaliteit is van alle tijden, de actuele maatschappelijke roep naar strengere straffen is luid. Een eenzijdige bestraffing van de dader helpt echter het slachtoffer doorgaans niet verder in het verwerkingsproces, biedt onvoldoende kansen tot reintegratie van de dader en maakt de samenleving per definitie niet veiliger. Bovendien komt 99 % van de gedetineerden ooit weer vrij, veelal zonder werk, zonder netwerk, zonder begrip of empathie van de buitenwereld. Het is belangrijk om – vanaf dag één in de gevangenis – een context te creëren waar gedetineerden kunnen werken aan hun re-integratie, en in te zetten op zelfontplooiing, herstel en participatie. 

Een parallel is te trekken met hoe ruw we als samenleving soms omgaan met slachtoffers. Ondanks de groeiende maatschappelijke aandacht en zorg voor slachtoffers. Het blijft cruciaal om bewustmaking te blijven creëren rond de impact van slachtofferschap. Na feiten gaat veel aandacht naar die feiten, de dader, de rechtszaak, de straf, … met een media die soms details breed uitsmeren. Om dan niet te spreken over opmerkingen die slachtoffers soms krijgen die hen het gevoel geven dat wat hun overkwam hun eigen schuld was. Bovendien is het - net als bij daders trouwens - een label dat moeilijk weer weg te halen is: ‘je bent slachtoffer’. 

En wat met die samenleving? Een misdrijf kan immers niet herleid worden tot enkel een interpersoonlijk conflict tussen slachtoffer en dader. Het veroorzaakt ook schade in de ruime gemeenschap, de samenleving, door normen, waarden, regels, … die worden geschonden. Een vertrouwensbreuk.

Via dialoog werken aan draagvlak voor een samenleving gericht op herstel

Met het project DIALOOG hadden we de ambitie om een draagvlak te zoeken en te vinden voor een model waarin ‘herstel’ na feiten of ‘herstel’ in de samenleving veel centraler komt te staan dan louter straffen alleen. In een ideale wereld is een visie op herstel onderdeel van het leven van iedereen. Mensen staan in relatie met elkaar, en verlenen betekenis aan die relaties. Herstel is in die zin herstellen van schade aan relaties, zowel die uit het verleden als de huidige relaties en toekomstige relaties. 

We maakten de radicale keuze om ‘de dialoog’ centraal te zetten in alle praktijken en activiteiten die we de voorbije drie jaar in heel Vlaanderen en Brussel ontwikkelden. Dialoog waar begrippen als ‘aandachtig luisteren’, ‘samen onderzoeken’ en ‘niet meteen oordelen’ belangrijk waren. Dialoog met ruimte voor nuance en andere perspectieven. 

Heel wat activiteiten passeerden de revue … met dank aan al die sociaal-cultureel en andere harde werkers van de Avansa’s, De Rode Antraciet, De Huizen, Moderator vzw, … straf werk!

Workshops Poetry Slam in gevangenissen waar gedetineerden en vrij burgers samenwerkten, brieven schrijven in de vorm van DIALOOGvliegers, het filmfestival Ciné Détiné, webinars over straf en herstel, inspirerende sprekers en samen praten op een Parlé Détiné of Prison Talk. De podcast ‘Iedereen Levenslang?’ met verhalen van ex-gedetineerden, slachtoffers, … en de briefwisseling ‘Gevangen in woorden’ met een rechter, een advocaat, een slachtoffer, een gedetineerde, ... om zo vanuit verschillende perspectieven stil te staan bij het huidige model van straf en hoe herstel mogelijk is. DIALOOGgroepen lieten gedetineerden en vrije burgers samen grondig van gedachten wisselen over ‘straf en herstel’, waarna die gedachten de theaterperformance ‘123 vragen’ werd en zo de dialoog in de samenleving wordt verder gezet.

Ik nodig jullie uit om hier op de website eens te snuisteren en zo kennis te maken met al dat moois!

De bekroning met een Herstelconferentie en een Magazine

Met de Herstelconferentie sloegen de partners van DIALOOG en Moderator vzw de handen in elkaar. Wat begon met een schoon gesprek tussen twee heren van stand (Jeroen Olyslaegers en Peter Vermeersch), werd een dag van stilstaan bij wat er zich in onze samenleving afspeelt. Stilstaan en luisteren naar verhalen van onrecht en crisis, maar evengoed van kracht en verbinding. 

Een dag met veel warme mensen, en blije gezichten. Mooie en hoopvolle verhalen, getuigenissen, ideeën, concepten, praktijken, … werden gedeeld tijdens de vele workshops. Een slotgesprek met Moussa Don Pandzou, Seydou De Vel, Tess Buhck … en vele anderen ronde de dag mooi en hoopvol af. Niet alles, maar veel begint bij luisteren. We bedanken iedereen die erbij was! Laten we samen verhalen blijven vertellen en luisteren naar wat soms onhoorbaar is.

Het (gratis) Magazine van DIALOOG neemt de lezer mee doorheen de afgelopen jaren van het project DIALOOG, langs de vele ontmoetingen die tijdens de activiteiten plaatsvonden. Niet alle projecten komen aan bod. Het magazine is dan ook slechts een eerste aanzet. We nodigen jullie allen uit om meer te ontdekken op de website van DIALOOG en vooral: om met anderen in dialoog te treden. 

Het Magazine kan je lezen op onze website.
Wie een papieren versie (of meerdere) wenst (aan te bevelen!) te ontvangen stuur dan een mail naar kurt.declercq@avansa.be.

Hoop voor de toekomst

Met DIALOOG beoogden we de noodzakelijke brugjes te bouwen tussen mensen. Want wanneer burgers, elk vanuit hun unieke kijk op de wereld, zich verbinden rond gemeenschappelijke kwesties zoals hoe om te gaan met ‘straf en herstel’, versterkt dit hun capaciteit om verantwoordelijkheid op te nemen ten aanzien van zichzelf en de anderen. Wanneer er een leefklimaat is waar ruimte is voor integraal en fundamenteel herstel, is herstel niet iets ongewoons, maar iets vanzelfsprekend. 

We hopen dat we met DIALOOG enkele handvatten hebben aangereikt aan de samenleving om met deze maatschappelijke uitdagingen om te gaan. We gesloten werelden konden openen, we de kwestie van een samenleving gericht op herstel toch een beetje tot een expliciet publieke zaak konden maken. 

Let’s Talk!

In naam van iedereen die dagelijks het beste van zichzelf geeft om van deze planeet een warme plek voor iedereen te maken … jullie nederige dienaar Kurt Declercq (sociaal-cultureel werker bij Avansa Mid- en Zuidwest).