Thomas schrijft brieven met Daisy Steen, psychologe in een detentiehuis
Beste Daisy,
Graag wil ik je bedanken voor jouw medewerking aan Gevangen in woorden. Een brievenproject waarmee we een bredere kijk op misdaad, straf en herstel willen bieden aan de lezer. Met verschillende mensen uit de sector ga ik via brieven in dialoog. Daarbij willen we kijken zowel uit het perspectief van het slachtoffer als van de dader. Als psycholoog van het detentiehuis in Kortrijk kom jij voornamelijk in contact met daders.
Detentiehuizen in België zijn een relatief nieuw project. Ik kan me ook voorstellen dat veel mensen geen idee hebben wat een detentiehuis specifiek is, en welke daders in aanmerking komen om hun straf in zo’n detentiehuis uit te zitten. Het is dan ook misschien interessant dat je even schetst wat een detentiehuis precies is.
In Kortrijk is het huis nu ongeveer 9 maanden operationeel. Het is misschien vroeg om reeds verregaande conclusies te trekken, maar heb jij het gevoel dat deze nieuwe vorm van detentie een verbetering is van het systeem. Waarschijnlijk zijn er nog veel verbeterpunten.
Zelf ben ik oorspronkelijk van Kortrijk afkomstig, en het verbaasd me dat ik pas recentelijk over het detentiehuis gehoord heb. Dat was dan ook binnen de context van dit project. Ik kan mij voorstellen dat er vanuit de buurt protest kwam op de komst van het detentiehuis. Hoe was de algemene ontvangst? Zijn er effectief protesten gekomen? En hoe is dat geëvolueerd doorheen de tijd? Staan buurtbewoners hier nu positiever tegenover dan bij aanvang van de plannen?
Een voordeel van een detentiehuis zou volgens mij kunnen zijn het contact met de buurtbewoners. Om zo de fictieve bubbel van een ‘gevangenis’ te doorbreken. Want ik vermoed dat voeling blijven houden met de buitenwereld belangrijk is binnen een re-integratieproces. Wordt daar effectief ruimte voor gemaakt binnen zo’n detentiehuis? Of is dit nog niet mogelijk op dit moment.
Wat zijn de grootste uitdagingen waar jij voor staat als psycholoog binnen een detentie context? Is er een goede omkadering voor psychologen om hun werk te doen op een goede manier. Merk je dat gedetineerden openstaan en gemotiveerd zijn voor gesprekken met een psycholoog.
Met vriendelijke groet,
Thomas
Beste Thomas,
Bedankt voor je brief en je interesse in wat we doen. Het is oudejaarsdag op dit moment. Veel te laat na jouw eerste brief, mijn excuses!
Ik werk inderdaad als psycholoog op de psychosociale dienst (in het kort PSD) in het eerste detentiehuis van ons land. Een detentiehuis is een kleinschalige vorm van detentie, met een laag beveiligingsniveau en waar mensen met een totale straf van maximum drie jaar naartoe kunnen. Deze categorie is een politieke keuze, waarbij men de buurtbewoners wou geruststellen dat er geen ‘zware criminelen’ zullen verblijven. In het detentiehuis zijn er geen zware gesloten deuren, dikke muren, overbevolking en bewakers in uniform. We proberen een huiselijke sfeer te creëren waar respect en positiviteit centraal staan. Er kunnen 77 mensen bij ons verblijven. Onze bewoners pleegden geen seksuele of terroristische feiten en hebben allen recht op verblijf.
Ik ben absolute voorstander dat ook mensen met een langere straf bij ons terecht kunnen. We doen op voorhand een screening en interview met de mensen die naar ons willen komen: om hun motivatie te bevragen, om te kunnen inschatten of ze binnen het gemeenschapsregime zullen kunnen functioneren, welke problematieken aanwezig zijn en of we die de baas kunnen binnen ons huis,… We zijn ervan overtuigd dat er in de gevangenissen mensen met een straf langer dan 3 jaar zitten waar wij een absolute meerwaarde aan kunnen bieden en die voldoen aan deze criteria. Zeker voor die mensen die gemotiveerd zijn om iets in hun leven te veranderen en waarbij we in het detentiehuis een aanbod hebben om de reclassering beter voor te bereiden. De aard van de feiten en de straf die daarop volgt, zegt weinig over de intentie waarmee iemand naar de toekomst kijkt. Bovendien kunnen we met onze werking, de aanwezigheid van onze detentiebegeleiders en het leefgroepgebeuren humaner werken, wat de detentieschade beperkt en de overgang naar vrijheid minder bruusk maakt.
Maar goed, voorlopig begrijpen we ook de politieke keuze. Als het project niet kon opstarten, hadden we ook niet gestaan waar we nu al staan. Het klopt wat je schrijft: de buurt was niet zo tevreden met onze komst. Er hing een spandoek dat men liever Oekraïense gezinnen opving dan gedetineerden en er kwamen artikels in de media. Onze directie heeft heel wat inspanningen gedaan om de buurt te betrekken, te luisteren naar de bezorgdheden en grieven, maar ook, en mogelijks nog het meeste, gerust te stellen. Onze bewoners zijn misschien niet altijd modelburgers, maar het zijn nog steeds mensen met veelal dezelfde bezorgheden in het leven als iedereen en die graag willen terug keren naar waar we allemaal willen zijn, in vrijheid. Vandaar ook het grote belang van vermenselijking van de bewoners. We hebben al ontzettend veel rondleidingen gegeven om onze werking toe te lichten, om de mensen met eigen ogen te laten zien waar het bij ons om draait, zowel het menselijke aspect maar ook de beveiliging en ze hopelijk zo zelf een positiever oordeel te laten vormen. Ondertussen zijn de gemoederen bedaard en zal wellicht nog steeds niet iedereen voorstander zijn. We hebben hier respect voor.
We merken gelukkig ook dat er veel mensen wél achter het idee staan. We proberen bovendien ook zélf een meerwaarde te zijn voor de buurt. Zo gaan er elke week enkele bewoners met een begeleider zwerfvuil gaan oprapen in de omringende straten met ‘mooimakers’. Er zijn bewoners die als vrijwilliger gaan helpen bij Stad Kortrijk om evenementen klaar te zetten of er werden al eens pannenkoeken gebakken door onze bewoners voor het buurthuis. Waar mogelijk willen we ons steentje bijdragen en zo herstelgericht werken. Op dit moment zijn er geen actieve protesten, maar we blijven wel gevoelig aan wat de buurt van ons vindt. Binnenkort komen er praattafels met de studenten van hogeschool Vives en organiseren we op 19 en 20 januari ook een winterhappening waarbij buurtbewoners en andere geïnteresseerden na inschrijving mogen langskomen om een kijkje te nemen. Er worden zelfgemaakte spullen verkocht waarvan de opbrengst gaat naar een lokale school in kader van de actie tegen lege brooddozen.
We proberen dus zeker de voeling met de buitenwereld te voeden. Dit is eigenlijk één van de voornaamste zaken van een verblijf in het detentiehuis. Men kan niet zomaar vrij binnen en buiten, en alles verloopt op basis van vooraf gemaakte afspraken, maar onze bewoners kunnen gaan werken, hebben afspraken met hulpverleningsdiensten buiten het detentiehuis, ze kunnen op bezoek bij familie, kunnen een hobby uitvoeren buiten onze muren,… Onder ideale omstandigheden moeten onze bewoners op het einde van hun traject bij ons enkel nog verhuizen en kan de relatie met de buitenwereld verdergezet of hersteld worden binnen de lijnen van eventuele voorwaarden.
In die zoektocht probeer ik als psycholoog, samen met mijn collega’s van de PSD en alle andere betrokken personeel, hen hierin bij te staan. We hebben hierin een dubbele rol: enerzijds onze bewoners helpen zoeken naar wat voor hen een beter leven zou kunnen zijn en anderzijds de eisen van Justitie vertalen en de veiligheid van de samenleving trachten te verzekeren. Deze dubbele rol is zeker de grootste uitdaging binnen de job. Je wil/moet een vertrouwensband opbouwen, maar je dient tegelijk ook scheidsrechter te zijn. Het is iemand voor 100% steunen en tevens grenzen aangeven, controleren en terugfluiten. De bewoners hebben het daar wellicht nog moeilijker mee. Het is voor niemand fijn om gezegd te worden wat die moet doen. Het feit dat je er verblijft zorgt ervoor dat je, meer dan je lief is, geconfronteerd wordt met je mindere goeie kanten. Die gesprekken zijn dus niet altijd even leuk. Sommige mensen weten ook niet hoe ze hierover moeten praten. Het blijft gedwongen hulpverlening en dat verloopt vaak moeizamer dan een vrijwillige hulpverlening. We proberen een evenwicht te vinden zoals een bemiddelaar die de wensen van twee partijen moet verenigen, maar waarbij we ook terug kansen willen geven. We zijn oprecht geïnteresseerd in de persoon achter de feiten en hopen dat we hen kunnen motiveren om de slechte dingen in hun leven aan te pakken. En uiteraard maken we bewust plaats om ook de goeie dingen te zien, talenten te ontdekken en in te zetten, luchtige momenten en ontspanning te voorzien.
Het is niet altijd evident maar we proberen ons werk zo goed mogelijk te doen. De begeleidingen binnen het detentiehuis zijn intensiever dan deze in de gevangenis als ik de vergelijking maak met de 15 jaar dat ik gelijkaardig werk deed in de gevangenis. Vooral omdat ze allemaal korte straffen hebben, iedereen met hun reclassering bezig is, de verwachtingen hoog liggen, je dichter bij de bewoners staat, ... dient er snel geschakeld te worden. Het zou aangenamer zijn om iets meer tijd te kunnen nemen. Het detentiehuis is nieuw en dus ook onze werking. De groepsdynamieken spelen mee, de rol van de detentiebegeleider is nieuw, onze samenwerkingen veranderen, … Dit is ongelofelijk boeiend en uitdagend. We zoeken tussen de dagelijkse werkzaamheden steeds naar betere manieren om onze bewoners, de samenleving en het detentiehuis van dienst te kunnen zijn.
Ik wens je een fijne laatste dag van 2023, maar vooral een nieuw jaar met warme contacten en mooie projecten.
Ik kijk uit naar je volgende brief.
Hartelijke groet,
Daisy Steen
Beste Daisy,
Mijn antwoord liet even op zich wachten. Het nieuwe jaar is gestart, en de eerste maand is al bijna achter de rug. Ik wil je alvast een warm 2024 wensen.
Hopelijk wordt 2024 een jaar waarin het detentiehuis nog meer kan connecteren met de buurtbewoners. Ik kan begrijpen dat mensen veroordeelden niet met open handen ontvangen, en liever oorlogsvluchtelingen ontvangen. Die laatste groep heeft nu eenmaal niet bewust voor oorlog gekozen. Al zijn er weinig daders die ook bewust voor criminaliteit kiezen, er gaat een heel proces aan vooraf.
Mensen zijn ook bang voor het onbekende. Ik kan mij dan ook voorstellen dat zo’n nieuw concept als ‘een detentiehuis’ heel wat vragen oproept, en ook voor angst zal zorgen. Het is dan ook goed dat jullie inzetten op projecten met de buurt. Hoe was de winterhappening? Merk je dat er steeds meer openheid komt van de buurt naar jullie toe? Of blijft het vechten tegen vooroordelen?
Het ontbreekt de politiek vaak aan moed. Het is natuurlijk verdedigbaar om bepaalde voorwaarden te bepalen om in aanmerking te komen voor een detentiehuis. De strafmaat is dan natuurlijk een volledig objectieve maat dat niet voor interpretatie vatbaar is. Maar zo mis je veel mensen die wel zouden gedijen in een dergelijk systeem. Daarmee schiet het detentiehuis zijn doel voorbij.
Al begrijp ik natuurlijk jullie positie. Het is beter om reeds van start te gaan, en voor een deel van de daders iets te kunnen betekenen, dan het kind met het badwater weggooien. Wat mij het meest stoort aan een dergelijke maatstaf, is dat mensen gereduceerd worden tot hun daden. Niet iedere moordenaar is gelijk. Niet iedere seksuele dader is een roofdier. Het zijn niet onze fouten die ons definiëren, maar wel wat we uit onze fouten willen leren. Hoe zien volgens jou de ideale toelatingsvoorwaarden eruit?
In een ver verleden heb ikzelf nog stage gelopen in een ambulant centrum voor mensen met afhankelijkheidsproblematieken. Daar kwamen ook heel wat mensen verplicht in behandeling en dat is inderdaad geen evidentie. Mensen moeten bewust willen meewerken aan therapie, waarbij intrinsieke motivatie werkzamer is dan extrinsieke motivatie. Velen zagen het nut van een behandeling niet in, omdat ze hun probleem niet inzagen. Al waren er ook gemotiveerde cliënten, en dat ligt dan misschien wel aan hoe ze behandelt zijn door de rechter. Een empathische rechter die echt luistert en respect toont heeft volgens mij een positieve impact op de dader.
Toch kan ik mij voorstellen dat een setting als een detentiehuis een positieve invloed heeft op de motivatie. Mensen bij jullie zijn natuurlijk nog beperkt in hun vrijheid, maar ze hebben hun leven toch meer in eigen handen, dan wanneer men in een reguliere gevangenis zou zitten. Ze worden bij jullie niet geïsoleerd uit de samenleving. Zie jij dan ook dat dit een impact heeft op hen? Dat ze een groter gevoel van controle hebben, en dat dat een positieve effect heeft op hun begeleiding?
Warme groet,
Thomas
